Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 31 tej ustawy o rachunkowości przez koszty jednostki rozumie się uprawdopodobnione zmniejszenie w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych, o wiarygodnie określonej wartości, w formie zmniejszenia wartości aktywów, albo zwiększenia wartości zobowiązań i rezerw, które doprowadzą do zmniejszenia kapitału własnego lub zwiększenia jego niedoboru, w inny sposób niż wycofanie środków przez udziałowców lub właścicieli.
Koszty działalności operacyjnej dotyczą normalnej, czyli statutowej działalności gospodarczej określonej jednostki, o charakterze wytwórczym, usługowym bądź handlowym. Firmy mogą stosować różne kryteria klasyfikacji kosztów. Jednym z nich jest dostosowanie podziału kosztów do potrzeb ewidencyjnych.
Najważniejsze ze względów praktycznych są w tym przypadku kryteria podziału kosztów wg.:
• rodzaju zużytego zasobu,
• miejsca powstawania kosztu,
• możliwości przypisania do obiektu,
• związku z przychodami ze sprzedaży.
Koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów ujmuje się w księgach rachunkowych zgodnie z zasadami memoriału i współmierności. Zgodnie z zasadą memoriału, w księgach rachunkowych jednostki należy ująć wszystkie obciążające ją koszty związane z osiągniętymi przychodami dotyczącymi danego roku obrotowego, niezależnie od terminu ich zapłaty. Natomiast w myśl zasady współmierności, do aktywów lub pasywów danego okresu sprawozdawczego zaliczane są koszty lub przychody dotyczące przyszłych okresów oraz przypadające na ten okres sprawozdawczy koszty, które jeszcze nie zostały poniesione.
Koszty sprzedanych towarów i materiałów wycenia się zgodnie z ustawą o rachunkowości na poziomie ceny zakupu lub ceny nabycia - w zależności od sposobu rozliczania kosztów zakupu.
Koszt wytworzenia sprzedanych produktów i usług:
• w wersji porównawczej rachunku zysków i strat wykazywany jest
- jako suma kosztów w układzie rodzajowym pomniejszona o koszt wytworzenia świadczeń na własne potrzeby jednostki i skorygowana o zmianę stanu produktów,
• w wersji kalkulacyjnej rachunku zysków i strat wykazywany jest
- jako suma kosztu wytworzenia sprzedanych produktów powiększona o koszty sprzedaży i koszty ogólnego zarządu.
W obu wariantach rachunku zysków i strat wartość przychodów i związanych z nimi kosztów wykazuje się w odrębnych pozycjach. Wyjątkiem są od tej reguły są przychody i koszty z tytułu różnic kursowych oraz przychody i koszty uzyskane ze zbycia niefinansowych aktywów trwałych, wykazywane "per saldem".
Koszty w układzie rodzajowym
Układ rodzajowy kosztów obejmuje koszty proste, to znaczy takie, których nie można podzielić na bardziej szczegółowe składniki. Ten układ kosztów jest bardzo uniwersalny i może być stosowany praktycznie przez wszystkie przedsiębiorstwa, ponieważ niezależnie od rodzaju i rozmiaru prowadzonej działalności, w każdej jednostce można wyodrębnić takie same rodzaje kosztów.
Na podstawie układu rodzajowego kosztów można ustalić wysokości poniesionych kosztów oraz uzyskać informacje o wzajemnych proporcjach poszczególnych rodzajów kosztów jednostki gospodarczej.
Układ rodzajowy, dzięki swojej uniwersalności, umożliwia porównywanie kosztów rodzajowych między różnymi jednostkami gospodarczymi.
Amortyzacja – to koszt bieżących odpisów amortyzacyjnych, które dotyczą posiadanych środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych służących działalności operacyjnej.
Zużycie materiałów i energii – to koszt zużytych w jednostce materiałów podstawowych i pomocniczych, paliw, opakowań, materiałów gospodarczych, materiałów biurowych, książek, energii itp.
Usługi obce - to koszt świadczonych robót i usług przez inne podmioty na rzecz jednostki, takich jak usługi transportowe, usługi najmu, usługi dzierżawy, usługi bankowe, usługi informatyczne, usługi prawne itp.
Podatki i opłaty – to koszt opłat skarbowych, opłat administracyjnych, opłat notarialnych, opłat sądowych, podatek od środków transportu, podatek od nieruchomości, czy podatek VAT niepodlegający odliczeniu.
Wynagrodzenia – to koszt wynagrodzeń pieniężnych lub świadczeń w naturze wypłacanych pracownikom jednostki zarówno z tytułu umowy o pracę jak i umowy zlecenia czy umowy o dzieło i innych umów.
Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia – to koszt składek na ubezpieczenia społeczne w części ponoszonej przez pracodawcę, koszt składek na obowiązkowy Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, Fundusz Emerytur Pomostowych, koszt szkoleń dla pracowników, odpisy na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych, czy koszt poniesiony z tytułu bezpieczeństwa i higieny pracy.
Pozostałe koszty rodzajowe – to inny koszt, który nie można zaliczyć do grup wymienionych powyżej, typu koszt podróży służbowych pracowników, koszt reprezentacji, koszt reklamy, koszt ryczałtów wypłacanych dla pracowników za używanie prywatnych samochodów do celów służbowych, koszt składek na rzecz organizacji, do których przynależność jest obowiązkowa, koszt ubezpieczeń itp.
Na kontach odpowiadających powyższym pozycjom powinno się gromadzić poniesione w danym okresie koszty proste według rodzajów, dotyczące zwykłej działalności operacyjnej jednostki. W praktyce podział kosztów na rodzaje w każdej jednostce będzie trochę inny, gdyż powinien on być dostosowany zarówno do jej specyfiki, jak i potrzeb sprawozdawczości statystycznej oraz indywidualnych potrzeb informacyjnych.
Należy zatem pamiętać, że ogólny przekrój kosztów rodzajowych wymagany w przepisach prawa bilansowego zwykle nie zaspakaja odbiorców wewnętrznych jednostki typu zarząd, czy dział controllingu. Często konieczne jest wyodrębnienie określonego rodzaju kosztu nie wymaganego przez prawo bilansowe jeżeli stanowi on istotną część kosztów jednostki.
Przydatność układu rodzajowego kosztów na potrzeby zarządzania jednostką gospodarczą jest zwykle niewystarczająca. Układ rodzajowy nie określa ani miejsca powstawania kosztów ani produktów, na które koszty zostały poniesione.
Należy pamiętać, że koszty w układzie rodzajowym ujmowane są zarówno jako koszty bieżącego okresu, jak i dotyczące przyszłych okresów sprawozdawczych. Dlatego w rachunku zysków i strat sporządzanym w wariancie porównawczym, korekty kosztów dotyczących przyszłych okresów dokonuje się poprzez zmianę stanu produktów.
Zmiana stanu produktów obejmuje:
• zmianę stanu wyrobów i półproduktów własnej produkcji,
• zmianę stanu produkcji w toku,
• zmianę stanu rozliczeń międzyokresowych kosztów działalności operacyjnej.
Z kolei pozycja rachunku zysków i strat - Koszt wytworzenia produktów na własne potrzeby jednostki, koryguje koszty rodzajowe do ich części stanowiącej koszty osiągnięcia przychodów.
Dotyczy następujących zdarzeń gospodarczych:
• występowanie niedoborów wyprodukowanych wyrobów,
• przekazanie wyrobów gotowych własnej produkcji do budowy środka trwałego,
• przekazanie wyrobów gotowych własnej produkcji w ramach darowizny,
• przekazanie wyrobów gotowych własnej produkcji do własnych punktów sprzedaży,
• koszty likwidacji środków trwałych wykonanej własnymi siłami,
• odpisywanie na pozostałe koszty operacyjne rozliczeń międzyokresowych.
Korygowanie kosztów w układzie rodzajowym o zmianę stanu produktów i koszt wytworzenia produktów na własne potrzeby jednostki odnosi się do zasady współmierności kosztów i przychodów jednostki. Oznacza to, że koszty prezentowane w rachunku zysków i strat mają być wykazywane w wysokości dotyczącej tylko sprzedanych produktów, towarów i materiałów.
Koszty w układzie funkcjonalnym
Układ kalkulacyjny kosztów dzieli koszty jednostki według miejsc ich powstawania. Budowa układu kalkulacyjnego kosztów umożliwia obliczenie pozycji rachunku zysków i strat w wersji kalkulacyjnej, czyli takich jak koszt wytworzenia sprzedanych produktów oraz koszty sprzedaży i koszty zarządu.
Ewidencja i rozliczania kosztów podstawowej działalności operacyjnej tylko w według miejsc ich powstawania może być stosowana w następujących sytuacjach:
• charakter i rozmiary działalności jednostki oraz jej organizacja wymagają ustalenia kwoty i struktury kosztów poszczególnych typów działalności,
• jednostka wytwarza produkty, których koszt podlega kalkulacji,
• jednostka prowadzi różnorodną działalność handlową wymagająca kalkulacji,
• jednostka wykonuje przez dłuższy czas dla wielu odbiorcy objęte umowami usługi, ( w tym usługi budowlane) przypadające na dwa lub więcej okresów sprawozdawczych, co wiąże się z koniecznością odrębnego ustalania kosztów rzeczywistych, częściowo wykonanych lecz jeszcze nie zakończonych usług.
Bieżąca ewidencja kosztów podstawowej działalności operacyjnej tylko według funkcji, a więc jedynie na kontach zespołu 5, bez uprzedniej rejestracji na kontach zespołu 4, czyli kosztów według rodzajów, skutkuje koniecznością sporządzaniem rachunku zysków i strat według wariantu kalkulacyjnego. Zgodnie z tym wariantem koszty działalności operacyjnej wykazuje się w trzech pozycjach:
1) koszt wytworzenia sprzedanych produktów,
2) koszty sprzedaży,
3) koszty ogólnego zarządu.
Koszty działalności podstawowej – to koszt bezpośrednio związany z podstawową działalnością jednostki tj. działalnością produkcyjną, usługową lub handlową. W firmach produkcyjnych jest to koszt wytworzenia wyrobów, czyli bezpośredni i pośredni koszt produkcji.
Koszty wydziałowe – to pośredni koszt produkcyjny, powstający na wydziałach produkcyjnych. Przykładowo jest to koszt związany z utrzymaniem ruchu maszyn i urządzeń, koszt związany z transportem wewnątrz-wydziałowym, koszt związany z administracją wydziału, koszt amortyzacji maszyn i urządzeń.
Koszty działalności pomocniczej – to koszt bezpośrednio związany z pomocniczą działalnością jednostki. Przykładowo jest to koszt funkcjonowania własnej elektrowni, koszt własnej kotłowni czy koszt własnego warsztatu remontowego.
Koszty zarządu - to koszt ogólnozakładowy jednostki. Przykładowo jest to koszt funkcjonowania działu finansowego, działu marketingu czy koszt funkcjonowania dział logistyki.
Koszty sprzedaży – to koszt związany ze sprzedażą produktów. Przykładowo jest to koszt reklamy, koszt transportu do odbiorcy, prowizje dla handlowców.
Koszty możemy ewidencjonować również w dwóch wariantach, czyli jako koszty rodzajowe oraz jako koszty w układzie funkcjonalnym. Jednostka uzyskuje wtedy najwięcej potrzebnych informacji.
Dorota Andrychowska
______________________________________________________________________________
Zobacz także wcześniejsze artykuły z cyklu "Bilans 2018":
1. Informacje ogólne
2. Inwentaryzacja aktywów i pasywów
3. Rozliczenie niedoborów i nadwyżek inwentaryzacyjnych
4. Zdarzenia gospodarcze na przełomie lat - przychody ze sprzedaży
5. Zdarzenia gospodarcze na przełomie lat - koszty
6. Zdarzenia gospodarcze ujawnione po dniu bilansowym
7. Wycena aktywów i pasywów - zagadnienia ogólne
8. Aktywa trwałe w bilansie
9. Aktywa obrotowe w bilansie
10. Kapitały własne w bilansie
11. Rezerwy na zobowiązania, bierne rozliczenia międzyokresowe, zobowiązania warunkowe
12. Zobowiązania, fundusze specjalne i rozliczenia międzyokresowe
13. Przychody jednostki
Zapraszamy na szkolenie Amortyzacja Bilansowa organizowane przez Fundację Rozwoju Rachunkowości
Menu
Menu
