Należy mieć również na uwadze, że przez koszty przetworzenia rozumie się również koszty pozyskania zasobów naturalnych. W przypadku długotrwałego przygotowania produktu do sprzedaży lub długiego okresu jego wytwarzania, do kosztu wytworzenia można zaliczyć koszty obcego finansowania zapasu produktów (w szczególności odsetki i różnice kursowe).
Poprawna wycena produktów wymaga zastosowania przez przedsiębiorstwo odpowiednich sposobów ujmowania w księgach rachunkowych lub pozaksięgowo poniesionych kosztów wytworzenia, w tym zapewnienia ich kompletności, racjonalnego powiązania z obiektami kosztów i zastosowania odpowiednich do rodzaju technologii i organizacji produkcji metod kalkulacji.
Produkty gotowe, dla których ustala się koszt wytworzenia, mogą odpowiadać poszczególnym wyrobom gotowym (półproduktom) stanowiącym przedmiot obrotu (np. pozycjom cennika) lub grupie wyrobów gotowych (półproduktów) pokrewnych sobie ze względu na zbliżony wsad surowcowy (materiałowy) i technologię wytwarzania, ale różniących się niektórymi cechami np. wyposażeniem, opakowaniem, zdobieniem.
Na dzień powstania produkty, objęte bieżącą ewidencją księgową, ujmuje się w księgach rachunkowych w koszcie wytworzenia.
Przedsiębiorstwo może także, na dzień wytworzenia, wyceniać produkty po planowanym – standardowym, normatywnym, znormalizowanym – koszcie wytworzenia (w cenach ewidencyjnych), jeśli różnice między planowanymi a rzeczywistymi kosztami wytworzenia są nieznaczne, a więc nieistotne (art. 34 ust. 2 ustawy).
Na dzień bilansowy stan produktów wycenia się w rzeczywistym koszcie wytworzenia nie wyższym od cen ich sprzedaży netto na dzień bilansowy.
Podstawę wyceny stanu produktów stanowią dane pochodzące z wiarygodnej ewidencji kosztów, wchodzącej w skład ksiąg rachunkowych lub prowadzonej pozaksięgowo w sposób rzetelny, bezbłędny i sprawdzalny, po uwzględnieniu wyników inwentaryzacji zapasu produktów.
Podział kosztów wytworzenia na produkty gotowe i niezakończone (produkcję w toku i półfabrykaty) na koniec okresu może nastąpić:
- z uwzględnieniem stopnia zaawansowania produktów (przy produkcji masowej i wielkoseryjnej),
- jako różnica między sumą kosztów poniesionych na zlecenie kontynuowane od jego rozpoczęcia i wartością objętych zleceniem wyrobów gotowych wycenionych w planowanym lub rzeczywistym koszcie wytworzenia z ubiegłego okresu (przy produkcji średnio i małoseryjnej),
- jako suma kosztów poniesionych na kontynuowane zlecenie (przy produkcji jednostkowej).
Wycena zapasu produktów na dzień bilansowy przebiega w trzech etapach:
- etap 1 – ustalenie lub zweryfikowanie drogą inwentaryzacji stanu produktów na dzień bilansowy,
- etap 2 – ustalenie rzeczywiście poniesionego kosztu wytworzenia produktów oraz
- etap 3 – porównanie kosztu wytworzenia rzeczywistego stanu produktów z ich ceną sprzedaży netto możliwą do uzyskania na dzień bilansowy i ewentualne dokonanie odpisu aktualizującego w wysokości różnicy pomiędzy kosztem wytworzenia produktu a jego niższą ceną sprzedaży netto.
Odpisanie wartości stanu produktów do wysokości ich ceny sprzedaży netto na dzień bilansowy może mieć miejsce, w szczególności wtedy gdy:
- produkt jest uszkodzony lub utracił całkowicie lub częściowo swoją przydatność lub
- nastąpił spadek możliwej do uzyskania na dzień bilansowy ceny sprzedaży netto produktu lub
- wzrosły szacowane koszty przystosowania produktu do sprzedaży i dokonania tej sprzedaży, takie jak koszty opakowania, transportu, składowania, załadunku i wyładunku, a w przypadku półproduktu i produktu w toku – także koszty dokończenia produkcji.
Jeżeli przedsiębiorstwo nie prowadzi bieżącej ewidencji zapasów produktów i odpisuje ich wartość w koszty sprzedanych produktów w momencie wytworzenia, to na dzień bilansowy wymagane jest ustalenie drogą spisu z natury stanu produktów i dokonanie jego wyceny.
Rozwiązania przyjęte dla ustalenia kosztu wytworzenia wymagają opisania w przyjętych przez przedsiębiorstwo zasadach (polityce) rachunkowości
