Kompensata należności i zobowiązania w fakturze - o co chodzi?
Przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą musi liczyć się z tym, że niektórzy kontrahenci lub klienci będą - w ujęciu długoterminowym - spóźniać się z regulacją płatności. Kompensata zobowiązań to rozwiązanie, dzięki któremu wierzyciel może odzyskać część należnych mu długów bilansując nimi swoje zobowiązania. Oczywiście taki mechanizm zachodzi wyłącznie wtedy, gdy przedsiębiorca ma należności i zobowiązania względem jednego kontrahenta.
Kompensata faktur - czy przeprowadzić kompensatę umowną, czy potrącenie jednostronne?
Podmioty prowadząc działalność gospodarczą niekiedy dokonują kompensat należności z zobowiązaniami, wobec tego samego kontrahenta.
W praktyce jednostki mogą dokonywać:
- kompensaty umownej lub,
- potrącenia jednostronnego.
Kompensata umowna nie została wprost uregulowana w przepisach, jednak zgodnie z przepisami Kodeksu Cywilnego jej dokonywanie jest prawnie dozwolone.
Przepisy art. 353 Kodeksu Cywilnego stanowią, że strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.
Wzajemne rozliczenie należności i zobowiązania, czyli kompensata rozrachunkowa
Kwestię dokonywania potrącenia jednostronnego regulują przepisy art. 498-505 Kodeksu cywilnego.
Z tych przepisów wynika, że:
- gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym,
- wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej.
Potrącenia dokonuje się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Oświadczenie ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe. W przepisach nie określono, że ww. oświadczenie musi być złożone w formie pisemnej, jednak ze względów dowodowych zasadne jest złożenie oświadczenia w tej formie (wpisanie daty dokonania kompensaty, numeru FA podlegających kompensacie, kwoty kompensat).
Bez względu na formę kompensaty (kompensata umowna/potrącenie jednostronne), dochodzi do wzajemnego umorzenia wierzytelności - w kwocie kompensaty.
Jeszcze do niedawna forma dokonywania zapłaty za towar/usługę pozostawała generalnie bez wpływu na sposób rozliczenia transakcji dla celów VAT oraz była obojętna na gruncie Ordynacji podatkowej, kwestia ta uległa jednak zmianie pod koniec 2019 r.
Podatek VAT a kompensata rozrachunków przedsiębiorcy
Od 1 listopada 2019 r. zmodyfikowano przepisy dotyczące mechanizmu podzielonej płatności, dlatego też przy dokonywaniu płatności za nabyte towary lub usługi wymienione w załączniku nr 15 do ustawy, udokumentowane fakturą, w której kwota należności ogółem przekracza 15.000 zł, zastosowanie MPP jest obowiązkowe. Sprzedawca w tym przypadku jest zobowiązany do przyjęcia płatności kwoty należności, wynikającej z faktury opłaconej w MPP, oraz jest zobowiązany zawrzeć na tej fakturze dodatkowy opis "mechanizm podzielonej płatności".
Obowiązek dokonania/przyjęcia zapłaty z zastosowaniem mechanizmu podzielonej płatności nie dotyczy zapłaty dokonanej w ramach potrącenia, o którym mowa w ww. art. 498 Kodeksu cywilnego (potrącenia jednostronnego) - w zakresie, w jakim kwoty należności są potrącane (przepis art. 108a ust. 1d ustawy o VAT, obowiązujący od 1 listopada 2019 r.).
Kompensata ustawowa i potrącenie jednostronne - co na temat wierzyciela i dłużnika mówi kodeks cywilny?
W przypadku obligatoryjnego MPP, dokonanie ww. potrącenia jednostronnego nie jest uznawane za naruszenie przepisów nakładających obowiązek dokonywania płatności za fakturę w ramach MPP - w części dotyczącej kwoty potrącanej. Oprócz potrącenia jednostronnego podmioty gospodarcze mogą dokonywać kompensaty umownej (nieuregulowanej wprost w Kodeksie cywilnym), do której nie odwołują się ww. przepisy ustawy o VAT. Dokonanie takiej kompensaty (poprzez analogię) powinno być dla celów VAT traktowane jak "kodeksowe" potrącenie jednostronne, nie wiadomo jednak na pewno, jakie stanowisko zostanie ostatecznie zajęte w tej sprawie przez organy podatkowe.
Należy mieć na uwadze, że od 1 stycznia 2020 r., zgodnie z art. 117ba Ordynacji podatkowej, nabywca towaru/usługi, będący podatnikiem VAT, odpowiada solidarnie całym swoim majątkiem wraz z dostawcą towarów/usługodawcą, będącym podatnikiem VAT czynnym, za jego zaległości podatkowe. Taka sytuacja wystąpi, jeżeli zapłata należności za dostawę towarów/świadczenie usług, potwierdzona fakturą, zostanie dokonana przelewem na rachunek inny niż zawarty na dzień zlecenia przelewu w tzw. wykazie podmiotów (czyli białej liście), a z odrębnych przepisów będzie wynikał obowiązek dokonania zapłaty za pośrednictwem rachunku płatniczego. Powyższa odpowiedzialność będzie spoczywała na nabywcy w tej części podatku VAT, która będzie przypadała proporcjonalnie na tę dostawę towarów/świadczenie usług. Odpowiedzialność ta dotyczy więc transakcji o wartości przekraczającej 15.000 zł.
Odpowiedzialność solidarna nabywcy nie powinna wystąpić w przypadku kompensaty wzajemnych należności i zobowiązań, ponieważ nie dochodzi tu do przepływu pieniądza.
Należy również pamiętać, że czynny podatnik VAT może otrzymać zwrot nadwyżki VAT naliczonego nad należnym w terminie 60 dni, lub otrzymać zwrot w terminie przyśpieszonym 25 dni, licząc od daty złożenia rozliczenia, w przypadku gdy łącznie spełnione są warunki wskazane w art. 87 ust. 6 ustawy o VAT. Podstawowym warunkiem uzyskania zwrotu VAT w ww. terminie jest ujęcie w deklaracji faktur zapłaconych za pośrednictwem rachunku bankowego lub rachunku w SKOK, a jeżeli warunek zapłaty w ww. formie nie jest spełniony - łączna kwota należności nie może przekroczyć 15.000 zł. Taki limit 15.000 zł obejmuje zarówno faktury "opłacone" w formie kompensaty, zapłacone gotówką, jak i nieopłacone w ogóle.
Jak widać, rozliczenie wzajemnych zobowiązań i należności może nie tylko zaspokoić oczekiwania każdej strony transakcji, ale też poprawić ich płynność finansową i usprawnić prowadzenie biznesu.
