Przepisy ustawy o ochronie sygnalistów co do zasady wchodzą w życie 25.09.2024 roku. Wyjątek stanowią tutaj obowiązki w zakresie tzw. zgłoszeń zewnętrznych, które zaczną obowiązywać 25.12.2024 roku.
Sygnalistą może być m.in.:
- pracownik, w tym pracownik tymczasowy,
- osoba ubiegająca się o pracę,
- wolontariusz,
- członek organów spółek prawa handlowego,
- osoba świadcząca pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej.
Informacja o naruszeniu prawa to informacja, w tym uzasadnione podejrzenie, dotyczące zaistniałego lub potencjalnego naruszenia prawa, do którego doszło lub prawdopodobnie dojdzie w podmiocie prawnym, w którym sygnalista uczestniczył w procesie rekrutacji lub innych negocjacji poprzedzających zawarcie umowy, pracuje lub pracował, lub w innym podmiocie prawnym, z którym sygnalista utrzymuje lub utrzymywał kontakt w kontekście związanym z pracą, lub informacja dotycząca próby ukrycia takiego naruszenia prawa.
Sygnalista może dokonać:
- zgłoszenia wewnętrznego do odpowiedniej komórki we własnej organizacji/u swojego pracodawcy
- zgłoszenia zewnętrznego Rzecznika Praw Obywatelskich albo organu publicznego
- ujawnienia publicznego, a więc podać informację o naruszeniu prawa do wiadomości publicznej np. poprzez media społecznościowe.
Sygnalista podlega ochronie już od chwili dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego. Wystarczy zgłoszenie o naruszeniu prawa, aby korzystać z ochrony jako sygnalista. Warunkiem przyznania ochrony jest uzasadnione przekonanie sygnalisty, że będąca przedmiotem zgłoszenia lub ujawnienia publicznego informacja jest prawdziwa w momencie dokonywania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego oraz to, że stanowi informację o naruszeniu prawa.
Ustawa nie zwalnia jednak sygnalisty z odpowiedzialności karnej za popełniony czyn zabroniony. W tym zakresie stosuje się wyłącznie przepisy postępowania karnego, a ustawa w ogóle w te kwestie nie ingeruje.
W razie podjęcia działań odwetowych wobec sygnalisty, w związku z dokonanym zgłoszeniem, to pracodawca będzie musiał udowodnić, że działania te nie miały charakteru odwetowego i nie pozostają w związku przyczynowo-skutkowym z dokonanym zgłoszeniem. Ustawa zabezpiecza w ten sposób sygnalistę przed działaniami odwetowymi. Na sygnaliście natomiast będzie spoczywał obowiązek uprawdopodobnienia, że podjęte wobec niego działania mają związek z dokonanym zgłoszeniem.
Dyrektywa 2019/1937 zobowiązuje Państwa członkowskie do wprowadzenia przepisów przewidujących skuteczne, proporcjonalne i odstraszające sankcje dla osób dokonujących zgłoszenia, wobec których ustalono, że świadomie dokonały zgłoszenia lub ujawnienia publicznego nieprawdziwych informacji.
Celem wprowadzonych sankcji ma być zapobieżenie w dokonywaniu zgłoszeń w złej wierze oraz zachowanie wiarygodności systemu. W związku z tym w ustawie przewidziano karalność za czyn polegający na zgłoszeniu lub ujawnieniu publicznym naruszenia prawa, do którego nie doszło.
Sankcja za popełnienie ww. czynu wynosi nawet 2 lata pozbawienia wolności. Sąd może alternatywnie orzec grzywnę lub karę ograniczenia wolności.
