Rozróżnia się zdolności produkcyjne:
- teoretyczne, w danym okresie,
- normalne, w danym okresie,
- rzeczywiście wykorzystane, w danym okresie.
Pomiar wszystkich rodzajów zdolności produkcyjnych następuje za pomocą tej samej jednostki pomiaru (wielkości). W razie zmiany wielkości potencjału wytwórczego w ciągu okresu (np. na skutek zakupu nowych lub likwidacji dotychczasowych maszyn i urządzeń), teoretyczne i normalne zdolności produkcyjne wymagają ponownego ustalenia.
Teoretyczne zdolności produkcyjne to maksymalna wielkość produkcji, możliwa do uzyskania przy pełnym wykorzystaniu czasu pracy i sprzyjających warunkach techniczno-organizacyjnych, wynikająca z technicznego, określonego przez projektantów lub producentów potencjału wytwórczego maszyn i urządzeń będących w dyspozycji przedsiębiorstwa. 9.5. Normalne zdolności produkcyjne to uzyskiwana przeciętnie, zgodnie z oczekiwanymi, w typowych warunkach, wielkość produkcji w danym okresie.
Przy określaniu normalnych zdolności produkcyjnych uwzględnienia wymagają czynniki ograniczające możliwość pełnego wykorzystania teoretycznej zdolności produkcyjnej maszyn i urządzeń z uwagi na: - liczbę dni pracy w okresie oraz system pracy (ruch ciągły, jedna, dwie, trzy zmiany), - liczbę dni urlopów i absencji chorobowej, - czas przeprowadzania planowanych konserwacji, remontów i ulepszeń, - sieci powiązań maszyn i urządzeń w zespoły, linie lub ciągi technologiczne, mające wpływ na wykorzystanie zdolności produkcyjnych (zdolności produkcyjne poszczególnych współpracujących ze sobą maszyn i urządzeń są różne), - inne czynniki (na przykład oczekiwany w typowych warunkach przeciętny, dla kilku okresów lub sezonów, popyt na produkty, występujące cykliczne czynniki o charakterze naturalnym – niskie lub wysokie temperatury itp.).
W przedsiębiorstwach o produkcji masowej, o mało zróżnicowanym, na ogół ustabilizowanym asortymencie wyrobów, zdolność produkcyjna jest przeważnie wyrażana (mierzona) liczbą/ilością produktów wytworzonych w jednostce czasu.
W przedsiębiorstwach o produkcji masowej, ale o zróżnicowanym asortymencie, zdolność produkcyjną mierzy się zazwyczaj w jednostkach przeliczeniowych, umożliwiających sprowadzenie różnych asortymentów produktów do wspólnej miary, np.: kg produktów, roboczogodziny, maszynogodziny itd.
W przedsiębiorstwach, w których proces technologiczny następuje (nawet w przypadku wytwarzania prostych wyrobów) w ciągu kolejnych operacji, wykonywanych za pomocą różnych maszyn i urządzeń zdolność produkcyjną określa się ilością maszynogodzin: - wielu urządzeń jednorodnych, uczestniczących w wytwarzaniu tego samego produktu, - kluczowych urządzeń wytwórczych dla wytwarzania produktu wymagającego wielu skomplikowanych operacji procesu technologicznego.
W przedsiębiorstwach, w których ten sam produkt jest równolegle wytwarzany przez wiele urządzeń produkcyjnych i może być produkowany od początku do końca na pierwszej albo drugiej albo trzeciej maszynie (urządzeniu) itp., zdolności produkcyjne przedsiębiorstwa mierzy się sumą zdolności maszyn i urządzeń.
W przedsiębiorstwach, w których produkt przechodzi przez szereg faz produkcyjnych, za zdolność produkcyjną przedsiębiorstwa przyjmuje się zdolności produkcyjnej maszyn i urządzeń wiodącego ogniwa produkcyjnego (tzw. wąskie gardło). Najczęściej za ogniwo wiodące uznaje się wydział lub grupę stanowisk w wydziale decydująco wpływających na wielkość produkcji określonego wyrobu lub grupy wyrobów w danym okresie.
Ustalenie i pomiar normalnych zdolności produkcyjnych może nastąpić:
- dla przedsiębiorstwa jako całości, w przypadku produkcji masowej, gdy uzyskuje się jeden główny wyrób a także gdy produkcja przebiega w kilku fazach, lecz wielkość produkcji ogranicza najmniej wydajna faza,
- dla każdej linii produkcyjnej, w przypadku, gdy produkcja odbywa się na kilku liniach produkcyjnych i możliwe jest zastosowanie różnych kombinacji tych linii,
- dla każdego stanowiska produkcyjnego (grupy stanowisk) danego typu, gdy produkcja seryjna wyrobów następuje w różnych, przeznaczonych do tego celu, mpk i określone stanowisko produkcyjne (lub grupa stanowisk maszynowych i ręcznych – centrum produkcyjne) po przyjęciu materiału lub półproduktu do produkcji danej serii wyrobów jest niedostępne do produkcji innych wyrobów aż do momentu zakończenia produkcji tej serii oraz oczyszczenia i ustawienia maszyn do produkcji kolejnej serii.
